Rodzice często słyszą takie tłumaczenie jak w tytule dzisiejszego wpisu, kiedy odkrywają w dzienniku elektronicznych kolejną informację od nauczycielki o braku zadania domowego i pełni pretensji do swojego dziecka zapewniają, że chętnie pomogliby mu w odrobieniu zaległego zadania, gdyby polecenie było zapisane w zeszycie. Powody takich zaległości uczniów są różne: niedbalstwo, lenistwo, myślenie – jak nie zapiszę, to mi się „upiecze”, korzystanie z możliwości zgłoszenia tzw. bz bez konsekwencji, ale nierzadko przyczyną jest lewouszność dziecka, czyli dominacja lewego ucha.

Podczas diagnozy, kiedy przychodzi do mnie nowy pacjent sprawdzam lateralizację, czyli dominację oka, ucha, ręki i nogi. Nierzadko odkrywam zapis o lateralizacji skrzyżowanej w opiniach z poradni psychologiczno-pedagogicznych u moich pacjentów z dysleksją. Często czytam, że dziecko ma dominację lewego oka i prawej ręki. Pomijana jest jednak dominacja ucha, dlatego sprawdzam ją, wykorzystując materiał werbalny, czyli słowny.

Kieruję się badaniami naukowymi Zdzisława Marka Kurkowskiego1. Zazwyczaj odtwarzam bardzo cicho jakiś tekst np. audiobook o tematyce adekwatnej do wieku mojego pacjenta i patrzę, które ucho przykłada do komórki, żeby lepiej usłyszeć. Ponawiam próbę trzykrotnie. Obserwuję również dziecko podczas rozmowy ze mną – patrzę, który kącik ust wykrzywia podczas słuchania mnie, ważne jest też, które ucho nadstawia. Kiedy za każdym razem jest to lewe ucho, można przyjąć, że pacjent jest lewouszny.

Niejednokrotnie diagnozuję objawowo – przeprowadzam wywiad z rodzicem, dzieckiem i pytam, jak zapamiętuje informacje przekazywane ustnie w domu, czy w przedszkolu, szkole, czy przeszkadza mu szum podczas przekazywania informacji ustnej, ale też pisania, czytania, wykonywania jakiejś czynności wymagającej skupienia. Czytam na głos wybrany tekst i sprawdzam stopień zapamiętania go, rozumienia. Jeśli dowiaduję się, że dziecko bardzo źle znosi szum podczas pisania, czytania, nie jest w stanie zapamiętać informacji przekazywanych ustnie np. wiadomości o godzinie, miejscu zbiórki na wycieczkę, numeru lub treści zadania domowego przekazywanego przez nauczyciela ustnie, kiedy wszyscy w klasie już się pakują, wiem, przypuszczam, że mam do czynienia z pacjentem lewousznym.

Co oznacza lewouszność dla dziecka, rodzica i logopedy?

Dominacja ucha jest ściśle związana z dominacją półkuli mózgowej w przetwarzaniu dźwięków oraz mowy. Jak wiadomo, mózg zbudowany jest z lewej i prawej półkuli – każda z nich odpowiada za inne funkcje w nabywaniu mowy, rozumieniu jej i komunikacji, ale jednocześnie obie ze sobą „współpracują”, przejmując dominację w odpowiednich sytuacjach komunikacyjnych. Dziś skupimy się na ich roli w przetwarzaniu słuchowym. Krótko mówiąc i nieco upraszczając, można stwierdzić, że lewa półkula specjalizuje się w przetwarzaniu sekwencyjnym ( kluczową rolę tutaj odgrywa kolejność), natomiast prawa – w percepcji całościowej globalnej.2 W praktyce oznacza to, że percepcja mowy jako ciąg głosek, słów, zdań ułożonych w odpowiedniej kolejności, czyli sekwencji jest domeną lewej półkuli.

Z kolei prawa półkula odpowiada np. za percepcję dźwięków natury. Należy jeszcze pamiętać, że dominacja ucha jest ułożona na krzyż w stosunku do dominacji półkuli – jeśli dominuje lewa półkula mózgu, to dominuje prawe ucho i odwrotnie. Wniosek jest następujący: jeśli dziecko jest lewouszne, to dominuje u niego prawa półkula, czyli może mieć ono problem z percepcją sekwencyjnie ułożonych dźwięków mowy. Poza tym, kiedy dominuje prawa półkula podczas odbioru komunikatu ustnego, zagłuszają go szumy otoczenia i natury, stąd dziecko lewouszne ma problem z zapamiętaniem treści zadania domowego przekazywanej w szumie, kiedy klasa już się pakuje.

Skutki lewouszności:

• Zaburzenia słuchu fonemowego (trudności z różnicowanie dźwięków mowy, np. „c” słyszane jak „s”; „k” jak „t”, głoski twarde, jak miękkie, nosowe jak ustne i dźwięczne jak bezdźwięczne), stąd częste realizacje „tot” zamiast „kot”, „wujet Wojtet” zamiast „wujek Wojtek”
• Dłuższy czas potrzebny na zrozumienie treści werbalnych (przekazywanych ustnie)
• Skłonność do negatywnych emocji
• Trudności ze zrozumieniem czytanego tekstu
• Niepłynność mowy (często jąkanie się)
• Wady wymowy
• Trudności z zapamiętaniem sekwencji poleceń (np. ściągnij buty, umyj ręce, a później rozpakuj plecak)
• Błędy w powtarzaniu, np. zamiast „rabarbar” dziecko powtarza „barbarbar”
• Trudności z wydzieleniem wyrazów w potoku słów i rozumieniem w hałasie

W pracy z dzieckiem lewousznym należy zapewnić mu ciszę, minimum bodźców słuchowych, wydłużyć czas na wykonanie zadania, ćwiczenia, przeczytanie polecenia, zrozumienie informacji ustnej. W celu wspierania pracy lewej półkuli mózgu trzeba dostarczać informacji językowych. Ważne jest również stymulowanie funkcji lewej półkuli mózgu poprzez czytania, co wymaga zachowanie porządku od lewej do prawej.